Welkom in dit kerkgebouw
Deze neogotische kerk is een gemeentelijk monument, maar de preekstoel (uit 1660) en de luidklok (uit 1880) zijn een beschermd rijksmonument. Deze kerk is gebouwd ter vervanging van de oude kerk, waarvan de toren nog aan de Waalbandijk staat.
Voormalige kerk aan de Waalbandijk
Het onderste gedeelte van deze toren is gebouwd omstreeks de 13e eeuw. Het schip van deze kerk is in 1912 gesloopt en vervangen door een nieuw schip, met onderin een woning en boven ruimten voor zondagsschool, vergaderingen, toneeluitvoeringen, etc.
Tegenwoordig is de toren gemeente eigendom en het schip particulier eigendom. In de keuken van de woning, op de oude kerkvloer, liggen nog steeds 3 oude grafzerken van:
- Cornelis Draak, overleden 27 januari 1721
- Matthias Spillenaar, overleden 21 november 1788
- Alida de Reus, overleden 25 november 1773
In 1999 is de oude toren gerestaureerd en tijdens deze restauratie kwam nog een oude grafzerk te voorschijn. Deze grafzerk is thans ingemetseld in de vloer van de oude toren en vermeldt:
“Hier leyt begraven jonker (Reinder) van Dort.
Sterff den XVIII febrewarie anno 1636”.
Voorts is in de oude toren nog een staande ingemetselde grafzerk afkomstig uit het voormalig klooster te Zennewijnen. Deze steen dateert waarschijnlijk uit het midden van de 16e eeuw.
Voor zover leerbaar staat op deze steen:
“Va. Varick. Vrov. Tot. Siwerde.
Ao… Sterf. Jocfrov.. Claer va. Varick
Sterft. Jocfrov. Lvtgart. Va. Varick
Svbpriorse. tot Siwerde. AO …
De bronzen luidklok uit de oude toren werd op 6 januari 1943 door de Duitsers geroofd om gebruik te worden voor oorlogsmateriaal. Deze klok was vervaardigd in 1637 en had een diameter van 81 cm en een gewicht van 350 kg. Het opschrift op deze klok luidde:
“Ter eere Gods is deze clock tot Varick bestelt bij frow Maria van Dordt, vrouwe tot Dodedael in Doorninck en Varick, Anno 1637. Neffens hare dochters juffrowen Catharina ende Reynera van Stepradt. W.B.T. Jonckheer Johan van Dordt ende Hendrik van der Horst daartoe den clepel gegeven.
Derick van der Horst, Peter van Trier, Jan Philipsen me fecit””.
In 1950 heeft de gemeente Varik bij de firma Van Bergen te Heiligerlee een nieuwe klok voor de oude toren laten maken.
Het opschrift op deze nieuwe klok luidt:
“VOVOS VOCO MORTUOS PLANGO FULGURA FRANGO”:
Ik vervang mijn in de oorlog van 1940-1945 geroofde voorganger”.
( Levenden roep ik, gestorvenen betreur ik, bliksem breek ik)
Varik in de oude tijd
In de geschreven bronnen wordt omstreeks het jaar 970 voor het eerst in een oorkonde van keizer Otto I, een kerk te Varik vermeld. De eerst bekende pastoor te Varik was in 1357 ene Frederik. Na de reformatie in het begin van de 17e eeuw was Varik tot 1660 gecombineerd met Ophemert. De eerste predikant was in 1612 Jacobus Bonnebal (ook wel Bontebal genoemd.)
In het jaar 1660 werd Varik een zelfstandige predikantsplaats met als predikant Henricus van Galen, die in het jaar 1662 vertrok naar het tegenover aan de Waal gelegen Heerewaarden.
We vermelden nu een en ander over onze kerk uit 1880
In 1870 overleed te Varik ds. H. Hulstijn op 80 jarige leeftijd. Hij was predikant te Varik vanaf 1825 tot aan zijn overlijden. De pastorie en kerk waren beide onbruikbaar geworden. Soms kon er geen kerkdienst worden gehouden vanwege het kwelwater in de kerk. Kerkvoogden en notabelen besloten om een nieuwe pastorie en een nieuwe kerk te bouwen.
De kerkvoogdij zond “een bede om hulp” aan de geloofsgenoten in Nederland. Door eigen middelen en door de ontvangen giften kon in 1871 de bouw van een nieuwe pastorie worden gegund voor een bedrag van fl. 6.181,–. De pastorie is in 1965 al weer gesloopt en vervangen door de huidige pastorie.
In 1879 kon de bouw van de kerk worden gegund aan aannemer G.J. de Groot te Sint Anna bij Nijmegen, voor een bedrag van fl. 14.696,–. In 1880 werd de kerk in gebruik genomen.
De grond waarop de huidige kerk is gebouwd was aangekocht van de dorpspolder te Opijnen voor een bedrag van fl. 4.000,–. In 1883 werd de helft van de grond voor fl. 4.000,– verkocht aan de gemeente Varik voor de bouw van een nieuwe school. Uiteindelijk kostte de grond dus niets.
Enkele afmetingen van deze kerk:
Lengte van kerk en toren 22,20 m.
Breedte van de kerk 7,70 m.
Breedte van de kerk in het koor gemeten 6,10 m.
Lengte van de zijvleugels 4,10 m.
Breedte van de toren 2,34 m.
Hoogte van de nok der kerk 11,05 m.
Reeds in 1913 was de eerste, weliswaar kleine restauratie van de kerk noodzakelijk. In 1975 heeft er vervolgens een grote restauratie plaatsgevonden. Bij deze restauratie zijn de huidige kerkbanken geplaatst, die afkomstig waren uit de gereformeerde kerk te Stiens in Friesland.
De laatste restauratie heeft plaatsgevonden in 2008. In 1948 kwam de combinatie van de predikantsplaatsen varik en Heesselt tot stand en per 1 januari 2009 zijn de Hervormde gemeenten Varik en Heesselt samengevoegd tot de Protestantse Gemeente te Varik en Heesselt. Voor 1948 was Heesselt gecombineerd met Opijnen.
“De Rank”
In 1975 heeft de Diaconie een jeugdgebouw naast de kerk gebouwd. Dit gebouw is grotendeels met subsidie tot stand gekomen. In 2005 heeft dit gebouw de naam “De Rank” gekregen. Begin 21e eeuw zijn de Rank en de kerk door middel van een zogenaamde droogloop met elkaar verbonden. Het gebouw met keuken en toiletten wordt voor allerlei kerkelijke activiteiten gebruikt.
Luidklok
De klok is in 1880 vervaardigd en heeft een diameter van 50,5 cm. Op deze klok staat vermeld:
“ Petit & Fritsen me Funderunt” (mij gegoten).
Kerkzegel
De kerkenraad van Varik heeft in 1942, mede op advies van C. Metselaar, een kerkzegel laten ontwerpen door de heer J.L. van der Gouw, archivaris der Nederlands Hervormde Gemeente te Helmond.
“Nil Sine Christo” (niets zonder Christus) was het devies waaronder ds. Petrus van Vlierden in 1761 zijn eerste aantekeningen begon in het Varik’s notulenboek.
Preekstoel
De preekstoel vermeld het jaar 1660 en komt uit de oude kerk. In 1880 heeft de preekstoel een nieuwe trap en een nieuwe voet gekregen. Het deurtje werd dicht gemaakt en er werd een nieuwe toegang gemaakt aan de achterkant.
Na de restauratie van 1975 is de zwart-wit tegelvloer en het hekje met lessenaar voor de voorzanger verdwenen.
Deze eikenhouten preekstoel was vroeger bruin geschilderd, omdat in de tijd van Napoleon over eikenhout extra belasting moest worden betaald.
Koperen kronen
De grote kroon ( 12 armen, 2 etages) stamt uit de 17e eeuw en hing vroeger in de oude kerk.
De lampen langs de wanden zijn aangeschaft omstreeks 1938. Deze zijn vervaardigd van een ouden koperen kroon. Deze lampen zijn ter vervanging van ijzeren lampen welke in 1912 waren gemaakt door de Varikse smid, P.H. Bregt.
Collectezakjes
De drie oude collectezakjes met stok hebben de vermelden D (diaconie), K (kerkvoogdij) en E (extra collecte). In 1992 zij 6 nieuwe doorgeef collectezakjes aangeschaft, die tegenwoordig veelal worden gebruikt.
Glas–in-loodramen
De glas-in-loodramen uit 1940 stellen de vier evangelisten voor:
| Johannes, met adelaar | Marcus, met de leeuw |
| Matheus, de gevleugelde mens | Lucas, met het rund |
| In 1940 aangeboden door: | In 1940 aangeboden door: |
| L. en A. v.d. Heuvel | Mej. J.M..Z. Brouwers en C.J.M. Brouwers |
In 1946 zijn deze ramen, in verband met oorlogsschade hersteld door Van Den Ben te Delft.
Voorheen waren er in de ramen achter de preekstoel ook nog een drietal glas-in-loodramen. Deze waren door de glazenier Paul van Alff in 1943 vervaardigd met een subsidie van fl. 900,– van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten. Het betrof de afbeeldingen: Hoop, Geloof en Liefde. Deze ramen zijn door het vallen van een V1 in 1944 zwaar beschadigd en niet meer vervangen omdat dit te kostbaar was.
Doopvont
Voor 1975 werd voor de doop (het doopwater) gebruik gemaakt van een schaaltje dat op een tafeltje werd geplaatst.
Psalm- en gezangborden
De twee huidige liedborden aan weerszijde van de preekstoel zijn van recentere datum.
Statenbijbel
De oude Elzevier statenbijbel uit 1663 is helaas in 2001 gestolen. Ter vervanging is in 2001 de huidige antieke statenbijbel gekocht.
Avondmaalstafel en avondmaalstel
De avondmaalstafel, waarvoor oud eikenhout was gekocht, is in 1974 gemaakt door de heer W. van Straten uit Varik.
Het avondmaalstel bestaat uit:
- Drie tinnen borden ( 1 groot en 2 klein). Op deze borden staat vermeld: “Kerke-raed van Varick 1782“
- Een verzilverde kan. Hierop staat vermeldt: “Herv.Kerk van Varik – 4 april 1880. Geschenk der dames G.H.R. Formijne, H.J.M. Verweij-Langeveld, A.H. van Belkum-Dekking en M.C. Formijne.
- Twee verzilverde bekers, waarschijnlijk eveneens uit 1880.
- Twee verzilverde offerschalen. Hierop staat vermeld: “Ned.Herv.Kerk Varik 1995”
Voor 1995 werd een oude brandewijnkom (ook wel papkom genoemd) uit de 18e eeuw gebruikt voor offerschaal tijdens het heilig avondmaal.
Orgel
Tot het jaar 1892 moest Varik zich behelpen met een voorzanger, veelal het hoofd van de lagere school. In 1892 werd een tweedehands orgel aangeschaft. Een renteloze lening en een verloting maakte de aanschaf van dit orgel mogelijk.
In het jaar 1900 werd dit orgel vervangen door een mechanisch sleep-lade-orgel. De kosten voor dit orgel waren fl. 1.650,–. Het oude orgel werd nog verkocht voor fl. 60,–.
Het huidige orgel is in 1962 voor een bedrag van fl. 13.200,– gebouwd door de fa. Blank en Zoon te Utrecht. Voor de pijpen van het oude orgel werd nog een bedrag ontvangen van fl. 900,–.
Op 24 mei 1962 vond plechtige de ingebruikname plaats met de bijzondere medewerking van de heer St. van Viegen, organist van de Domkerk te Utrecht.
Het huidige orgel heeft een mahoniehouten kast. De stemmen, die allen bas en Discant zijn verdeeld, zijn: Prestant 4, Roerfluit 8, Quintadeen 8, Fluit 4, Octaaf 2 en Quint 1 1/3.
Bord met predikanten
Achter in de kerk ziet u een tweetal borden met vermelding van de predikanten te Varik. Het eerste bord vermeld de namen van de predikanten van 1612 tot 1804. Op het tweede bord met portret of foto staan de predikanten vermeld van 1821 tot heden.
